امسال در شرایطی به استقبال روز پزشک می‌رویم که جامعه جهانی پزشکی و در کل جهانیان تحت تاثیر بزرگترین و به تعبیری مرگبارترین پاندمی قرن قرار دارد و در این میان جامعه پزشکی بیش از سایرین در مواجهه مستقیم با این بیماری، روزها و شرایط کاملا متفاوت‌تری را در مقایسه با سالیان گذشته تجربه می‌کند.

 خانواده های بسیاری هستند که عزیزانشان پزشکانی بودند که بدون منت و بدون چشم داشت در خط مقدم مواجهه با ویروسی جدید و ناشناخته تا پای جان فداکاری کردند و به جز وظیفه به چیزی فکر نکردند. گروه خسرو مدیسا طب، روز پزشک امسال را متأثر ولی با افتخار به خانواده های این قهرمانان و تمامی پزشکانِ سرزمینمان تبریک می گوید. در ایران، اول شهریور ماه، همزمان با زادروز بوعلی سینا، به پاس تألیفات و خدمات وی، به علوم پزشکی و فعالیت وی در این رشته، و تجلیل از پزشکان، روز پزشک نام گذاری شده‌است. در کشورهای دیگر، روزهای دیگری، با توجه به رویدادهای محلی برای این مناسبت در نظرگرفته شده‌اند در همین راستا این گروه، در این روز، جهت آشنایی بیشتر شما گزیده ای از زندگینامه و فعالیت های  ارزشمند این دانشمند فقیه جمع آوری گردیده که  توجه شما را به آن جلب میکند.

.

 

 

 

 

 

در فرهنگ اسلامي، ارزش دانش گرانقدر پزشكي و فعاليت حرفه اي طبيب تا بدان اندازه والا و عظيم است كه طبيب مظهر اسم شريف محيي و احياء گري معرفي شده است و همچنين در متن فرهنگ و حيات اجتماعي مردمان اين مرز و بوم نيز طبيب و طبابت از جايگاه ويژه و اهميت والايي برخوردار بوده است تابدان اندازه كه بيماران و دردمندان نه فقط براي جستجوي تسكين و درمان دردهاي جسماني خويش، كه بلكه در مقام مشاوره و هدايت جويي در همه ابعاد زندگي فردي و اجتماعي خود به حكيم و طبيب متوسل مي گرديده اند.

چرا كه حكيم و طبيب در افق نگاه و قضاوت آنان شخصيتي مبـّرز و برخوردار از دانش فقهي و پزشكي و آراسته به فضائل والاي اخلاقي بوده است و نماد برجسته و الگوي بارز چنين انديشوران دلسوز وعالمان فرزانه در تاريخ پر فروغ اين سرزمين، طبيب نامور و نابغه بزرگ ايراني، شيخ الرئيس ابوعلي سينا بود كه بدليل ارتباطش با خدا و مكتب وحي نور حكمت الهي در دل او درخشيد و به حكيم الهي تبديل شد.

ابوعلی سینا افزون بر تربیت شاگردانِ برجسته‌ای چون ابوعبید جوزجانی، بهمنیار بن مرزبان، ابوعبدالله معصومی، ابوالحسن علی نسایی و ابومنصور ابن زیله، کتاب‌های بسیاری را نیز برای جهان و تمدن بشری به یادگار نهاده است؛ آثاری که طی قرن‌ها، شاگردان بسیاری را از علمِ استاد بوعلی سینا بهره‌مند کرده است. دو دایرةالمعارفِ بزرگ فلسفی و طبّی شیخ‌الرئیس، به نام‌های «شفا» و «قانون»، از نامدارترین و مهم‌ترین آثارِ پدید آمده در فلسفه و پزشکی است.

کتاب «شفا» مهم‌ترین اثر فلسفی ابن‌سینا است که از دید محتوای در کنار آثار دیگرِ او همچون «النجاة»، «اشارات و تنبیهات»، «عیون الحکمه»، «الانصاف» (که بخش‌هایی از آن باقی مانده) و «دانش‌نامه علایی» قرار می‌گیرد. مرحوم استاد ذبیح‌الله صفا درباره جایگاه و اهمیت ابن‌سینا در حکمت اسلامی یادآور شده است که «اهمیت ابن‌سینا در تاریخ فلسفه اسلامی بیشتر از آن جهت است که او نخستین کسی است که توانسته است تمامی اجزای حکمت را که در آن روزگار حُکمِ دایرةالمعارفی از همه علوم معقول داشت، در کتب متعدد با سبک روشن به‌تمامی مورد بحث و تحقیق قرار دهد. وی در شرح بعضی از کتب قُدَما، خاصه ارسوط هم کتبی پرداخته و در برخی از آثار خویش، مانند الانصاف، به مقایسه اقوال قدمای یونان و اسکندریه با حکمای مشرق در شرح حکمت مشّاء توجه کرده است.

ابن‌سینا تنها به روش خاصی از حکمای قدیم مقیّد نبود، بلکه هرچه را از قدما پسندید و بر او ثابت شد، در روش خود گنجانید. وی با همه تعلّق خود به ارسطو و پیروان او، از تأثیر افلاطونیان جدید نیز برکنار نمانده و از فارابی هم در منطق بسیار قبولِ اثر کرده است.

 

 

 

“قانون” ابن‌سینا نیز مهم‌ترین کتاب پزشکی او است که سال‌ها در مجامع علمی جهانی و دانشکده‌های پزشکی اروپایی تدریس می‌شده است. به قول استاد مهدی محقق، قانون «بزرگ‌ترین هدیه ابن‌سینا به علم و تمدّن و بشری به حساب می‌آید. این کتاب که از نظر اشتمال آن بر بیماری‌های گوناگون و کیفیت درمان آنها یک دایرةالمعارف بزرگ علم پزشکی محسوب می‌شود، بیش از هر کتاب دیگر مورد توجه اهل علم، به‌ویژه پزشکان قرار گرفته و شروح و تعلیقات متعدد بر آن نوشته شده و ترجمه‌های گوناگون از آن صورت گرفته است. پیش از ابن‌سینا در یونان می‌توانیم بقراط و جالینوس؛ و در جهان اسلام علی بن ربن طبری (صاحب کتاب «فردوس الحکمه») و محمد بن زکریای رازی (صاحب «الحاوی» و «المنصوری») و علی بن عبّاس اهوازی (صاحب کامل‌الصّناعة الطبّیه) را بزرگ‌ترین پزشکان نام ببریم؛ ولی ابن‌سینا در قانون، همه ممیّزات علمی آنان را مورد توجه داشته و پس از او شاید بتوان فقط از کتاب فارسی «ذخیره خوارزمشاهی» نام برد که جنبه دایرةالمعارفی داشته و بیماری‌های انسانی را از فرق تا قدم بیان کرده.استاد محقق در توصیفِ عظمت مقام و مرتبه علمی بوعلی این را هم یادآور شده است که «در مقایسه ابن‌سینا با حکیمان پیش از خود، جمله‌ای نزد پزشکان معروف است که در پشت جلد یکی از نسخه‌های «اُرجوزۀ طبّیه» ابن‌سینا دیده می‌شود: پزشکی معدوم بود، بقراط آن را از عدم به وجود آورد؛ و سپس مرده بود، جالینوس آن را زنده کرد؛ و بعد از آن کور شد و حنین بن اسحاق آن را بینا کرد؛

 

و بعد از آن در شهرها متفرق شد و محمد بن زکریای رازی آن را جمع‌آوری نمود. علّامه قطب‌الدین شیرازی گفته است: و باید گفته شود که پزشکی ناقص بود و ابن‌سینا آن را کامل ساخت. درباره اینکه چرا نامِ اثرِ فلسفی ابن سینا «شفا» است و به‌جایش، دایرةالمعارفِ طبّی او «قانون» نام دارد، اظهارنظرهای گوناگونی شده است؛ «برخی در توجیه این نام‌گذاری گفته‌اند که ابن سینا با این عمل خواسته بفهماند که اهمیت طبِّ نفوس نزد او کمتر از طبّ اجساد نیست؛ و نیز فلسفه او متأثر از طب و طبِّ او متأثر از فلسفه بوده است و این تعبیر پیشینیان که فلسفه، طبِّ روح و طبّ، فلسفه بدن است، ناظر به همین حقیقت می‌باشد.

پزشکی ابن سینا

ابوعلی سینا حکیم، فیلسوف، طبیب و دانشمند بزرگ ایرانی که در جهان غرب به نام(Avicenna) و با لقب “امیر پزشکان” شناخته شده است، در ۳۷۰ قمری (۱ شهریور ۳۵۹) در شهر بخارا به دنیا آمد. ابوعلی سینا، نه تنها یکی از بزرگ ترین فیلسوفان جهان، بلکه یکی از برجسته ترین چهره های تاریخ پزشکی در همه دوران هاست. مهم ترین اثر وی در پزشکی، کتاب قانون (القانون فی الطب) است که آن را پیش از سال 406 هجری قمری، یعنی در حدود 35 سالگی تألیف کرده است. این کتاب طی چندین سده، چه در سرزمین های اسلامی و چه در اروپای سده های میانه، همه کتاب های دیگر را در سایه خود نهاده بود.

اعتبار و شهرت کتاب قانون در محافل پزشکی جهان اسلام تا بدان جا رسیده بود که نظامی عروضی درباره آن چنین می گوید: «اگر بقراط و جالینوس زنده شوند، روا بُوَد که پیش این کتاب سجده کنند». البته ابن سینا به جز قانون، کتاب های دیگری هم در علم پزشکی نوشته است؛ کتاب هایی مانند الارجوزةٌ فی الطب که در قالب شعر نوشته شده و خلاصه مطالب کتاب قانون است، مقالة فی احکام الادویه القلبیه، رساله فی الفَصد، رساله فی القولنج و… .

ابن سینا و بحث و مناظره با دانشمندان

ابوعلی سینا در دوره ای درخشان از تمدن ایران زمین می زیست که دانشمندان چندی با او هم دوره بودند. ابن سینا از احوالات آن ها با خبر بود و بسیاری از ایشان، و از آن شمار ابوریحان بیرونی و ابوسعید ابوالخیر ملاقات، مناظره و نامه نگاری داشت.
می گویند هنگامی که ابن سینا، آن دانشمند عقل گرا، با ابوسعید ابوالخیر، آن عارف بزرگِ اهل کشف و شهود، به هم برخوردند، ساعت های بسیاری در اتاقی نشستند و جز به ضرورت از ن خارج نشدند و به مباحثه و مناظره پرداختند. چون بحث به پایان رسید و هر دو خارج شدند، به بوعلی گفتند: ابوسعید را چگونه یافتی؟ گفت: آن چه من می دانم، او می بیند. از ابوسعید هم پرسیدند: پورسینا را چگونه دیدی؟ گفت: آن چه ما می بینیم، او می داند.

انتقال علوم یونانی  توسط مسلمانان و ترجمه آثار عربی به لاتین ، نخستین رنسانس  یعنی تجدید حیات علمی را در جنوب اروپا سبب شد. دو اثر اصلی ابن سینا (شفا و قانون) وی را در اروپا به صورت استاد بی‌بدیل طب و علوم طبیعی و فلسفه درآورد.

از قرن دوازدهم تا شانزدهم پایه‌های علمی و عملی پزشکی، تعلیمات  ابن سینا بود. با آثار ابوبکر محمد بن زکریای رازی نیز آشنا بودند و او را طبیب معالجی بهتر از ابن سینا می‌شمردند، ولی قانون مجموعه تعلیمی بی‌نظیری به‌شمار می‌رفت و کتاب کلیات فی الطب ابن رشد تنها با قسمت اول کتاب قانون مطابقت داشت. قانون توسط ژرارد کرمونائی میان سالهای ۱۱۵۰ و ۱۱۸۷ به تمامی ترجمه شد و روی هم رفته هشتاد و هفت ترجمه از آن به عمل آمد که البته بعضی، از آن‌ها فقط شامل قسمتی از این کتاب بود. بیشتر ترجمه‌ها به لاتینی بود، ولی چندین ترجمه به عبریدر اسپانیا و ایتالیا و جنوب فرانسه نیز انجام شد. ترجمه کتاب‌های طبی به خوبی ترجمه کتاب‌های فلسفی او نیست و بعضی کلمات یونانی که تحریف شده و به صورت عربی درآمده، در ترجمه‌ها به صورت نامفهوم و ناشناخته آمده‌است، و نیز بعضی اصطلاحات فنی عربی کمابیش به حروف لاتین نقل شده و کاملاً نامفهوم است. قانون اساس تعلیم طب در همه دانشگاه‌ها بود. در قدیمی‌ترین برنامه تعلیمی که تاکنون بدست آمده و مربوط به مدرسه طب منوپلیه   است و در منشوری از پاپ کامنت پنجم  مورخ ۱۳۰۹ مسیحی و نیز در تمام منشورهای پس از آن تا سال ۱۵۵۷ نام قانون آمده‌است. ده سال بعد جالینوس را بر ابن سینا برگزیدند، ولی کتاب قانون تا قرن هفدهم هنوز تدریس می‌شد. چاپ متن عربی آن در رم نشانه آن است که چه اندازه ارزش برای این کتاب قائل بوده‌اند. چاسر در مقدمه کتاب داستان های کنتربری نوشته‌است که هیچ طبیبی نباید از قانون غفلت کند. تقریباً هرکس قسمت‌هایی از قانون و مخصوصاً فصول مربوط به تب ها یا بیماری های چشم را، یا نوشته‌های کوتاهتری چون مقاله فی النبض یا رساله در بیماری های قلبی را در اختیار داشت. همه مؤلفان عرب از قرن هفتم تا قرن دهم ه‍.ق /سیزدهم تا شانزدهم م. از خوان نعمت ابن سینا برخوردار بوده‌اند – حتی اگر مانند پدر ابن زهر نسبت به او تردید نشان داده یا مانند ابن نفیس به تکمیل قانون پرداخته باشند.

 

 

 

آثار پزشکی ابن سینا از آنجایی که به لحاظ تاریخی ارزشمند محسوب می‌شوند، هنوز توسط پژوهشگران خوانده می‌شوند. کتاب قانون ابن سینا در پزشکی به سال ۱۹۷۳ در شهر نیویورک ایالات متحده امریکا  تجدید چاپ گردیده‌است.

روز پزشک

یک شهریور، هم‌زمان با زادروز او در ایران روز پزشک است.

نام گذاری‌ها به نام ابن سینا

در سمت پنهان ماه دهانه ای  به افتخار ابن سینا به نام وی دهانه ابن سینا نام‌گذاری شده‌است. در تهران، شیراز و مشهد و اصفهان، و همچنین؛ استانبول، هراره ، بوبینی فرانسه بیمارستان‌هایی به افتخار وی نام‌گذاری شده‌اند. یک مرکز جراحی در نیویورک به افتخار وی نام‌گذاری شده‌است. در ساسکس شرقی انگلستان یک کالج طب چینی به نام وی نام‌گذاری شده‌است. در پاکستان یک کالج پزشکی به نام ابن سینا وجود دارد. در مجارستان یک کالج بین‌المللی با نام ابن سینا وجود دارد. ژورنال بین‌المللی بیوتکنولوژی به نام ابن سینا در تهران فعالیت می‌کند . پژوهشگاه ابن سینا در تهران به افتخار وی نام‌گذاری شده‌است. چندین مدرسه و مرکز آموزشی در ایران نیز به نام وی نام‌گذاری شده‌اند.

جایزه ابن سینا یونسکو

سازمان یونسکو هر دو سال یک بار جایزه‌ای به نام ابن سینا را از میان افرادی که در فلسفه اخلاق و علم پیشرو هستند اهدا می‌کند.

جایزه ابن سینا آلمان

در سال ۲۰۰۵ میلادی دکتر یاشار بیلگین با همکاری چند فرد دیگر، کانونی عام المنفعه  به نام آویسنا پرایز (Avicenna-Preis e.V) در شهر فرانکفورت آلمان بنیان نهاد تا سالانه به انتخاب هیئت داوران جایزه ابن سینا را به افراد یاسازمان هایی که در راه  تفاهم فرهنگی ملت ها کوشا بوده‌اند اعطاء کند. مبلغ سقفی این جایزه تا یکصد هزار یورو تعیین شده که از طرف شخصیت‌های حقوقی و حقیقی مختلف مهیا می‌گردد.

هدیهٔ ایران به سازمان ملل

کشورمان ایران در ژوئن ۲۰۰۹ به عنوان نشانی از پیشرفت علمی صلح آمیز ساختمان مجسمه ای به شکل چهار تاقی که ترکیبی از سبک معماری و تزئینات هخامنشی و اسلامی در آن دیده می‌شود را به دفتر سازمان ملل متحد در وین هدیه داد که در محوطهٔ آن در سمت راست ورودی اصلی قرار داده شده‌است. در این چهارتاقی مجسمه‌هایی از چهار فیلسوف ایرانی خیام، ابوریحان، زکریای رازی ابوعلی سینا قرار دارد.

 

تهیه و تنظیم:
نشاط خسروی – میکروبیولوژیست